Müşteki, ceza hukukunda ve ceza muhakemesinde karşılaşılan, ne anlam taşıdığı merak edilen kavramlar arasında yer alır. Müşteki, hukukun suç kabul ettiği bir eylemden zarar gören kişiyi ifade eder. Suç dolayısıyla doğrudan zarar gören kişiyi tanımlamak amacıyla kullanılan müşteki kavramı, TDK sözlüklerinde; “yakınan, sızlanan, şikayetçi, şikayette bulunan” anlamlarına karşılık gelir.
Müşteki, Müdahil Ne Demek?
Müşteki, bir başka deyişle şikayetçi; hukukun suç saydığı eylem sebebiyle zarar gören veya suçun mağduru olan ve aleyhine işlenen suçu adli mercilere şikayet eden kişiyi ifade eder. Müşteki, yargılama sürecinde davaya katılmak ister ve mahkemece bu isteği kabul edilirse müdahil “katılan” sıfatını kazanır. Müşteki ve müdahil kavramlarının ardından, merak konusu diğer kavramları inceleyelim.
Cumhuriyet savcılığı marifetiyle yürütülen soruşturma sürecinde hem suç isnadı altında bulunan hem de suçun mağduru sıfatıyla şikayet başvurusunda bulunan kişi ise “müşteki şüpheli” sıfatı kazanır ve bu sıfatla dinlenir. Müşteki şüpheli, yargılama sürecinde mahkemede davaya müdahil olmazsa “müşteki sanık”; davaya müdahil olursa “müdahil (katılan) sanık” sıfatı kazanır.
Mağdur şüpheli ve mağdur sanık kavramları da izaha muhtaç kavramlar arasında yer alır. Aynı olayda, suçun hem mağduru hem de şüphelisi veya sanığı olan kişi, şikayet başvurusunda bulunursa soruşturma aşamasında “mağdur şüpheli”; duruşma aşamasında ise “mağdur sanık” sıfatı kazanır ve bu sıfatla dinlenir. Bu şekilde, müşteki ne demek? sorusunun yanı sıra merak konusu diğer kavramları da incelemiş bulunuyoruz.
Müşteki Hakları Nelerdir?
Müşteki (şikayette bulunan) ve mağdurun hakları, 5271 sayılı yürürlükteki Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 234’üncü maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, mağdur ile müştekinin hakları şunlardır:
Mağdur ile şikâyetçinin hakları
Madde 234 – (1) Mağdur ile şikâyetçinin hakları şunlardır:
- a) Soruşturma evresinde;
- Delillerin toplanmasını isteme,
- Soruşturmanın gizlilik ve amacını bozmamak koşuluyla Cumhuriyet savcısından belge örneği isteme,
- Vekili bulunmaması halinde, cinsel saldırı, çocukların cinsel istismarı veya ısrarlı takip suçları ile kadına karşı işlenen kasten yaralama, işkence veya eziyet suçlarında ve alt sınırı beş yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlarda, baro tarafından kendisine avukat görevlendirilmesini isteme,
- 153 üncü maddeye uygun olmak koşuluyla vekili aracılığı ile soruşturma belgelerini ve elkonulan ve muhafazaya alınan eşyayı inceletme,
- Cumhuriyet savcısının, kovuşturmaya yer olmadığı yönündeki kararına kanunda yazılı usule göre itiraz hakkını kullanma.
- b) Kovuşturma evresinde;
- Duruşmadan haberdar edilme,
- Kamu davasına katılma,
- Tutanak ve belgelerden (…)74 örnek isteme,71
- Tanıkların davetini isteme,
- Vekili bulunmaması halinde, cinsel saldırı, çocukların cinsel istismarı veya ısrarlı takip suçları ile kadına karşı işlenen kasten yaralama, işkence veya eziyet suçlarında ve alt sınırı beş yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlarda, baro tarafından kendisine avukat görevlendirilmesini isteme,72
- Davaya katılmış olma koşuluyla davayı sonuçlandıran kararlara karşı kanun yollarına başvurma.
(2) Mağdur, onsekiz yaşını doldurmamış, sağır veya dilsiz ya da meramını ifade edemeyecek derecede malûl olur ve bir vekili de bulunmazsa, istemi aranmaksızın bir vekil görevlendirilir.
(3) Bu haklar, suçun mağdurları ile şikâyetçiye anlatılıp açıklanır ve bu husus tutanağa yazılır.
(4) Soruşturma veya kovuşturma evresinde, dava nakli veya adlî tıp işlemleri nedeniyle yerleşim yeri dışında bir yere gitme zorunluluğu doğması hâlinde mağdurun yapmış olduğu konaklama, iaşe ve ulaşım giderleri, 10/2/1954 tarihli ve 6245 sayılı Harcırah Kanunu hükümlerine göre Adalet Bakanlığı bütçesinden karşılanır.