Yatar hesaplama, asliye ceza veya ağır ceza mahkemeleri tarafından verilen hükmün kesinleşmesi sonucunda hapis cezasına mahkûm edilen kişinin ceza infaz kurumunda kalacağı süreyi belirlemek amacıyla yapılır. Yatar hesaplamanın hukuk literatüründe karşılığı müddetnamedir. Yasal hesaplama yapılırken dikkat edilmesi gereken kanun ve yönetmelikler şu şekildedir:
- Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun,
- İnfaz Hakimliği Kanunu,
- Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezleri ile Koruma Kurulları Kanunu,
- Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliği
- 671 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname,
Yatar hesaplama, hakkında kesin hüküm verilerek hapis cezasına mahkûm edilen kişilerin genellikle merak ettiği işlemlerdendir. Yatar hesaplama işleminde gözetilen ve dikkate alınması gereken pek çok faktör bulunur. Yatar hesaplamada dikkate alınan faktörler şu şekilde ifade edilebilir;
- Suçun işlendiği tarih,
- Failin kadın ve 3 yaşından küçük çocuk sahibi olup olmaması,
- Suçun niteliği,
- Failin yaşı,
- Suçun mükerrer olup olmaması, mükerrer olması durumunda ikinci kez mükerrer olup olmaması,
- Suç sebebiyle cezaevinde bulunurken firar edip etmeme hali,
- Suçun işlendiği anda yürürlükte olan infaz kanunu,
- Hapis cezasının infaz edileceği tarihteki ve ara süredeki infaz kanunu.
Yatar Hesaplama Nasıl Yapılır?
Yatar hesaplama işleminde ilk olarak suçun 30.3.2020 öncesinde mi, yoksa daha sonra mı işlendiği belirlenmelidir. Tarih bazlı bu ayrıma göre yatar hesaplama işlemi farklı yapılır. Zira 15.4.2020 tarihli resmî gazetede yayımlanan 7242 Sayılı Kanun’a infaz düzenlemesi ile kesinleşmiş hapis cezasına çarptırılan kişilerin hükümlülük ve denetimli serbestlik kurumundan yararlanarak serbest bırakılmalarına dair süre değişiklikleri – işbu Kanun ile düzenlenen ve aşağıda sıralanan istisna suçlar hariç olmak kaydıyla – 30.3.2020 tarihi esas alınarak belirlenir.
30.03.2020’ye Kadar İşlenmiş Suçlarda Yatar Hesaplama
Kişinin, denetimli serbestlik hükümlerinden yararlanmak suretiyle serbest bırakılabilmesi için koşullu salıverilmesine 1 yıl kalması gerekir. Ancak yeni düzenlemeyle birlikte 1 yıllık süre, 30.3.2020’ye kadar işlenmiş suçlar için 3 yıl olarak güncellenmiştir. İşbu düzenleme ile birlikte ceza infaz kurumunda bulunan kişi sayısının azaltılması amaçlanmıştır.
Düzenleme neticesinde – istisna tutulan ayrık suçlar hariç – işlediği suç sebebiyle 6 yıl veya daha az hapis cezasına çarptırılmış kişilere tahliye imkânı sağlanmıştır. Somutlaştırmak gerekirse, 30.3.2020 tarihinden önce suç işleyen ve bu nedenle 6 yıl hapis cezasına mahkûm edilen kişi; mahkûm edildiği hapis cezasının ilk 3 yılını denetimli serbestlik kapsamında, kalan 3 yılını ise koşullu salıverme hükümlerinden yararlanmak suretiyle ceza infaz kurumunda bulunmadan cezasını çekmiş olacaktır.
Yetişkin Hükümlüler Açısından Yatar Hesaplama
Yetişkinler için yatar hesaplama işlemi yapılırken yine suç tarihi dikkate alınarak 30.3.2020’ye göre iki farklı yöntem izlenir. Suç 30.3.2020’den önce işlenmiş ve fakat istisna suçlardan değilse ½ oranında koşullu salıverilme uygulanır, 3 yıllık denetimli serbestlik süresine tabi tutulur. Ancak işlenen suç, istisna suçlardan biri ise suçun ne zaman işlendiğine bakılmaksızın 1 yıllık denetimli serbestlik süresi uygulanır. İstisna tutulan suçlar şu şekilde sıralanabilir;
- Kasten öldürme suçları | TCK m.81, 82, 83,
- İşkence suçu | TCK m.94, 95,
- Neticesi sebebiyle ağırlaşmış yaralama suçu | TCK m.87, 2.fıkra, d bendi,
- Cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar | TCK m.102, 103, 104, 105,
- Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçu | TCK m.188,
- Eziyet suçu | TCK m.96,
- 2937 Sayılı Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Millî İstihbarat Teşkilâtı Kanunu kapsamına giren suçlar,
- Terörle Mücadele Kanunu kapsamındaki suçlar.
0-6 Yaş Arası Çocuk Sahibi Kadın ve 70 Yaşını Tamamlamış Hükümlüler ile 65 Yaşını Doldurmuş Hükümlüler Açısından Yatar Hesaplama
0-6 yaş grubu çocuk sahibi olan kadın ve 70 yaşını tamamlamış hükümlüler ve 65 yaşını doldurmuş hükümlüler, 30.3.2020’ye kadar işlenen suçlar açısından (Kasten öldürme suçları, terör suçları, cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar ve özel hayatın gizliliğine ilişkin suçlar hariç olmak kaydıyla);
- 70 yaşını tamamlamış ve 0-6 yaş arası çocuk sahibi olan kadın hükümlüler hakkında uygulanacak denetimli serbestlik süresi 4 yıldır. Öte yandan, maruz kaldığı hastalığı, engellilik hali ya da kocama (söz konusu durumlar, Adalet Bakanlığı tarafından belirlenen devlet hastanesi tarafından alınmış sağlık kurulu raporu ile belgelendirilmek şartıyla) nedeniyle, yaşamını ceza infaz kurumunda yalnız idame ettirme olanağı bulunmayan 65 yaş ve üzeri hükümlüler, haklarında hükmedilen hapis cezalarını denetimli serbestlik kurumundan yararlanmak suretiyle cezaevi dışında infaz edebilecektir.
Çocuk Hükümlüler Açısından Yatar Hesaplama
30.3.2020 tarihi öncesinde işlenmiş suçlarda – istisna kabul edilen suçlar hariç – işlediği suç sebebiyle süreli hapis cezasına çarptırılan kişiler, hükmedilen hapis cezasının ½’sini infaz ettikten sonra koşullu salıverilme hükümlerinden faydalanır. Koşullu salıverilme oranı olarak 2/3 şeklinde uygulanan bu oran, söz konusu değişiklikle birlikte ½ şeklinde indirilmiştir. İşlenen suçun CGTİHK Geçici 6/1 maddesinde hüküm altına alınan istisna suçlar olmaması halinde denetimli serbestlik 3 yıl olarak uygulanır. İstisna kapsamındaki suçlar;
- Uyuşturucu suçları,
- Cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar,
- Terör Suçları,
- Suç işlemek amacıyla örgüt kurmak, yönetmek veya örgüt faaliyet kapsamında işlenen suçlardır.
Çocuk hükümlüler açısından yatar hesaplama işlemi yapılırken CGTİHK Geçici 6/4.maddesi göz önünde bulundurularak koşullu salıverilme süresi hesaplanır. Buna göre;
- 15 yaşını tamamlayana kadar infaz kurumunda geçirilen 1 gün, 3 gün olarak,
- 18 yaşını tamamlayana kadar infaz kurumunda geçirilen 1 gün, 2 gün olarak değerlendirilir.
Uyuşturucu veya Uyarıcı Madde İmal ve Ticareti ile Cinsel Dokunulmazlığa Karşı İşlenen Suçlarda Yatar Hesaplama
Cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar ile uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçlarında suç, 28.6.2014’ten önce işlenmişse, koşullu salıverilme oranı 2/3 olarak uygulanır. Suç işbu tarihten sonra işlenmişse; uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçu için koşullu salıverilme oranı 3/4, cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar açısından (Yetişkinler);
- Nitelikli cinsel suçlarda koşullu salıverilme oranı 3/4,
- Basit cinsel suçlarda koşullu salıverilme oranı 2/3,
Olarak uygulanır. Cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar açısından (Çocuklar);
- TCK m.102, 103, 104, 105’de hüküm altına alınan suçlarda koşullu salıverilme oranı 2/3 olarak uygulanır.
Koşullu Salıverilme
Koşullu salıverilme CGTİHK m.107 ile düzenleme altına alınmıştır. İşbu kanun maddesine göre koşullu salıverilme, ceza süresi tamamlanmadan hükümlünün serbest bırakılması anlamına gelir. Hükümlünün salıverilmesinin koşula bağlanmasının nedeni, hükümlünün birtakım yükümlülükleri tabi olması ve kalan ceza süresi zarfında suç işlememesi şartından ötürüdür. Bu itibarla, hakkında koşullu salıverilme kararı verilen hükümlünün cezası infaz edilmiş olarak kabul edilemez.
Ceza infaz kurumu olan koşullu salıverilme, ceza infazının bireyselleştirilmesi esasına dayanır. Bu bakımdan, mahkûmun ıslah edilirlerken topluma kazandırılması amaçlanır. Ceza ertelemesinden farkı ise belirli bir sürenin ceza infaz kurumunda geçirilmiş olması şartıdır. Koşullu salıverilme şartları ise şu şekildedir:
- Cezaevinde ya da denetimli serbestlik müdürlüğünde belirli bir süre geçirilmesi,
- Tespit edilen sürelerin cezaevi ya da denetimli serbestlik müdürlüğünde iyi halli olarak geçirilmesi,
- Disiplin cezası alınmaması yahut alınan disiplin cezasının kaldırılmış olması.