Denetimli serbestlik; kişinin cezasını, yasa ile öngörülen süre zarfında sosyal yaşamın içinde infaz edilmesine imkân tanıyan alternatif ceza infaz sistemidir. Denetimli serbestlik kurumu sayesinde suç işleyen kişinin sosyal hayat içinde gözlemlenmesi, ailesi ve yakın sosyal çevresi ile ilişkilerini uyum içinde sürdürebilmesi ve topluma adapte olması amaçlanır.
Denetimli Serbestlik Şartları
Denetimli serbestlik, 5275 sayılı Kanun’un 105/A maddesi ile düzenleme altına alınmıştır. Buna göre her hükümlü, denetimli serbestlik kurumundan yararlanamaz. Söz gelimi, cezaevine girmemiş bir hükümlü, hakkında hükmedilen ceza miktarı ne olursa olsun, serbestlik kurumundan istifade edemez. Zira cezaevine girmemiş bir hükümlünün iyi halli olup olmadığı gözlemlenemez. Bu bakımdan, serbestlik yasasından yararlanabilmek için, hükümlünün cezaevinde girmiş olması şarttır.
Kapalı ceza infaz kurumuna girin ve ardından açık ceza infaz kuruma geçen hükümlü hakkında değerlendirme raporu düzenlenir. Bu rapor, hükümlünün denetimli serbestlikten yararlanabilmesi için gerekli “iyi halli” olma durumunu gösterir beldedir. İdare ve Gözlem Kurulu tarafından düzenlenen değerlendirme raporu, bu yönüyle oldukça belirleyicidir.
Hakkında denetimli serbestlik uygulanmak suretiyle dış dünya ile uyum sağlaması, aile bağlarını sürdürmesi ve güçlendirmesi amaçlanan hükümlü; 5275 sayılı Kanun m.105/A hükmü uyarınca, açık cezaevinde ya da çocuk eğitim evinde bulunmalı ve şartlı tahliyesine (koşullu salıverme) 1 yıl kalmalıdır. Buradan hareketle;
- 0 – 6 yaş arası çocuk sahibi bulunan ve koşullu salıverilmesine 2 yıl veya daha az bir zaman kalan kadın hükümlüler,
- Ağır hastalığa maruz kalan, engelli olan ya da kocama durumunda bulunan, söz konusu haller nedeniyle hayatlarını yalnız idame imkânı haiz olmayan ve koşullu salıverilmesine 3 yıl veya daha bir zaman kalan hükümlüler, yasanın öngördüğü koşulları sağlamaları kaydıyla denetimli serbestlikten yararlanabilir.
Engellilik, ağır hastalığa maruz kalma veya kocama halinin Adli Tıp Kurumundan alınan ya da Adalet Bakanlığı tarafından belirlenen tam teşekküllü hastanelerin sağlık kurulları tarafından hazırlanan rapora gereksinim duyulur. Bu rapor, Adli Tıp Kurumu tarafından tasdiklenmelidir.
Denetimli serbestlik kurumu, ceza infaz kurumunda bulunan her hükümlünün faydalanabileceği bir ceza muhakeme kurumu değildir. Zira işlenen suçun vasfı, ceza miktarı ve hükümlünün kişiliği gibi hususlar belirleyicidir. Hakkında birden fazla mahkûmiyet ihtiva eden ceza kararı bulunan hükümlülerin infaz uygulaması hususunda karışık bir durum meydana gelebilir. Bu tür bir durumda, ceza hukuku avukatından hukuk yardımı alınması en doğru yaklaşım olacaktır.
Denetimli serbestlikten faydalanmak isteyen hükümlüler için aranan şartlar şu şekildedir:
Hükümlünün koşullu salıverilmesine 1 yıl veya daha az bir süre kalmalıdır. Aksi takdirde, serbestlik yasası kapsamında denetimli serbestlikten faydalanmak mümkün değildir. Koşullu salıverilme süresi ise her bir suç için ayrı ayrı tayin edilir. Söz gelimi, hakkında 18 yıl hapis cezası kararı verilen hükümlü, şartlı tahliye için 12 yıl cezaevinde kalmalıdır. Söz konusu hükümlüye uygulanan denetimli serbestlikle beraber kişi 11 senede, bir diğer ifade ile 1 sene erken tahliye edilir.
Hakkında denetimli serbestlik tedbiri uygulanacak hükümlü adına İdare ve Gözlem Kurulu bir rapor düzenler. Bu rapor, hükümlüye ilişkin değerlendirmeler içerir. Hazırlanan rapor Cumhuriyet Başsavcılığının bulunduğu yerdeki infaz hakiminin değerlendirmesiyle karara bağlanır.
Denetimli serbestlik kurumundan faydalanmak isteyen kişinin açık cezaevine geçmiş olması ya da açık cezaevine geçmiş olma hakkını haiz olmasına karşın elinde olmayan sebeplerden ötürü açık cezaevine geçememiş olması şarttır. Açık ceza evine geçiş hakkı elde etmemiş hükümlü için serbestlik yasası hükümler işletilemez.
İdare ve Gözlem Kurulunca düzenlenen değerlendirme raporu ile birlikte hükümlünün denetimli serbestlik kurumundan yararlanabilmesi için aranan “iyi halli” olma şartı tespit edilir. Kurul eliyle hazırlanan raporun haksız olduğunu düşünen kişi, hakkında hazırlanan rapora itiraz edebilir. İtiraz, ceza infaz hakimliğine yöneltilir.
Denetimli serbestlik kurumu, gerekli şartların karşılanması halinde ancak hükümlünün bu yönde iradesi halinde uygulanabilir. Zira serbestlik yasası hükümlerinin resen uygulanması söz konusu değildir. Ceza infaz kurumunda bulunan hükümlü, serbestlik talebinde bulunduğu takdirde gerekli işlemler başlar. Kişi, serbestlikten faydalanmak istediğini Denetimli Serbestlikten Yararlanma Dilekçesinde ifade ederek İnfaz Hakimliğine ibraz eder. İnfaz Hakimliği, kendisine iletilen bu talebi kısa sürede karara bağlamakla yükümlüdür.
Çocuk Hükümlülerde Denetimli Serbestlik
Çocuk hükümlüler hakkında denetimli serbestlik yasasının işletilmesi, diğer kişilere göre belirli farklara sahiptir. Çocuk ceza infaz kurumunda hükümlü statüsünü haiz olarak çocuk eğitim evine sevk edilen çocuklardan eğitimine devam etmeyenler 18 yaşını tamamladıklarında, devam edenler ise 21 yaşını tamamladıklarında açık ceza evine irsal edilirler. Bu durumda, hükümlünün işlediği suçun türüne bakılmaz.
Denetimli Serbestliğe Uymamak
Hükümlü, denetimli serbestlik yasası gereği yükletilen kurallara uyacağını taahhüt ettikten sonra tahliye edilir. Kişi, söz konusu kurallara mugayir davrandığı takdirde, faydalandığı infaz şekline son verilir ve hükümlünün tekrar cezaevine sevki gerçekleştirilir. Denetimli serbestliğe uymamak, pek çok fiil ve davranış ile mümkündür. Bu hususlar şu şekilde ifade edilebilir:
- 5 Gün İçinde Başvuru Şartının İhlal Edilmesi
Kendisine yükletilen kurallara tabi olacağını taahhüt eden ve tahliye olan hükümlü, tahliyesini takip eden 5 gün zarfında Denetimli Serbestlik Müdürlüğüne müracaat etmelidir. Bu başvuru ile birlikte kendisi için uygun bir programa katılım sağlamaya başlamalıdır. Bu hususa riayet etmediği takdirde, serbestlik yasasını ihlal eder ve tahliye hakkını kaybederek cezaevine gönderilir.
- Programa Uymamada Israr Edilmesi
Denetimli Serbestlik Müdürlüğü, tahliyesinden sonraki 5 gün içinde kendisine başvuran hükümlü hakkında bir program belirler. Hükümlü, kendisi için belirlenen bu programa tabi olmakla sorumludur. Bu programa uymama konusunda ısrar eden hükümlü tekrar cezaevine sevk edilir.
- Denetimli Serbestlikten Vazgeçilmesi
Denetimli serbestlik kapsamında tahliye edilen hükümlü, hür iradesi ile faydalandığı bu infaz şeklinden vazgeçebilir. Feragat halinde denetimli serbestlik uygulamasına son verilir ve cezasının cezaevinden infaz edilmesi sağlanır.
Denetimli Serbestlik Yasası’nın İhlali ve Sonuçları
Denetimli serbestliğin ihlal edilmesi, kişinin daha ağır neticelerle karşı karşıya kalmasına sebep olabilir. Serbestlik yasasına ihlal eden kişi kural gereği cezaevine alınır. Hükümlü cezasını şartlı salıverilme zamanına kadar cezaevinde infaz eder. Fakat, serbestlik kapsamında dışarıda bulunduğu süreler cezasından mahsup edilir. Bir diğer ifade ile, hükümlünün dışarıda bulunduğu süreler aynen cezaevinde geçirilmiş gibi değerlendirilerek cezasından indirilir.
Denetimli serbestlik sistemi uygulanırken karşılaşılan ihlallerin geneli “imza” ihlalidir. Hükümlü, imzaya gitmediği takdirde serbestlik yasasını ihlal etmiş kabul edilir. Peş peşe iki kez imza ihlalinde bulundan kişilerin denetimli serbestlik hali sonlandırılır. Öte yandan hükümlü, tahliyesini takip eden 5 gün zarfında denetimli serbestlik müdürlüğüne başvuruda bulunmalıdır. Bu süre geçtikten sonraki 2 gün içinde de başvuru yapılmadığı takdirde kişi hakkında soruşturma başlatılır. Bu soruşturma, Türk Ceza Kanunu m.292 ile tanzim edilen Hükümlü ve Tutuklunun Kaçması hükmü gereğince yapılır.
Söz konusu durumun bir benzeri ise, kapalı cezaevine iadesi yönünde karar alınan ve 2 gün zarfında en yakın Cumhuriyet Başsavcılığına başvuruda bulunmayan hükümlüler için de uygulanır. Denetimli Serbestlik Yönetmeliği, denetimli serbestlik hükümlerinin ne şekilde uygulanacağı düzenleme altına almıştır.